DIASPORA PËRFAQËSON FUQINË E BUTË TË SHQIPTARËVE

Shqiptarët më të suksesshëm, ose ata që janë më të njohur në mbarë botën, e kanë zhvilluar karrierën e tyre jashtë vendlindjes. Nga arkitekti Karl Gega, te kritikët dhe diplomati Faik Konica, aktori Aleksandër Moisiu, shkrimtari Ismail Kadare, sopranoja Inva Mula, aktorja Eliza Dushku, deri te artistët më bashkëkohorë si Rita Ora dhe Dua Lipa, të gjithë këta figura kanë dëshmuar se shqiptarët kanë dhënë më shumë për botën jashtë vendit të tyre të origjinës sesa brenda tij.

Kontributi i bashkatdhetarëve tanë që jetojnë jashtë vendit ka ndikuar gjithashtu në kushte të shqiptarëve në atdhe. Lëvizja “Vatra” – e njohur gjithashtu si Federata Pan-Shqiptare që mobilizoi shqiptarët në SHBA nën udhëheqjen e Fan Nolit dhe Faik Konicës – ndikoi në Presidentin e SHBA, Woodrow Wilson, që të mbështeste pavarësinë e Shqipërisë dhe mundësoi që shqiptarët të kishin një zë në Konferencën e Paqes në Paris (1919).

Diaspora gjithashtu dha një kontribut të çmuar në përpjekjet për çlirimin e Kosovës dhe zgjidhjen e konfliktit në Maqedoni dhe Luginën e Preshevës, përmes ndihmës financiare, lobimit dhe ngritjes së ndërgjegjësimit në opinionin ndërkombëtar, por edhe përmes angazhimit të drejtpërdrejtë në luftë dhe përpjekjeve për mbrojtjen e civilëve.

Shqiptarët që lanë atdhenë për arsye të ndryshme (shpesh kundër vullnetit të tyre) u etiketuan si emigrantë, refugjatë dhe kërkues azili në vendet ku ikën. Shumë prej tyre, pavarësisht arsyeve për të ikur, e ruajtën lidhjen me vendin e origjinës. Ky fakt, domethënë angazhimi i tyre me atdhenë, i bën ata anëtarë të diasporës dhe jo thjesht emigrantë.

DALLIMI NË MES TË ANËTARIT TË DIASPORËS DHE EMIGRANTIT ËSHTË (MOS)ANGAZHIMI ME SHTETIN E ORIGJNËS DHE MBANJA E LIDHJEVE ME TË. Sipas përkufizimit të Gerard-François Dumont, ata përbëjnë “një komunitet individësh që jetojnë së bashku në të njëjtën territor dhe që kanë të përbashkët bindjen ose besimin se ata ose familjet e tyre u përkasin një territori tjetër, me të cilin mbajnë lidhje të rregullta.”

Dallimi mes anëtarit të diasporës dhe emigrantit është (mos)angazhimi me shtetin e origjinës dhe mbajtja e lidhjeve me të. Ky çështje, përkufizimi i diasporës, është shumë e rëndësishme të theksohet përpara se të flasim për ta si grup shoqëror. Natyrisht, nocioni i diasporës nuk përfshin të gjithë shqiptarët që jetojnë në pjesë të ndryshme të botës, të paktën jo ata që nuk mbajnë lidhje me vendin e origjinës ose nuk kanë një ndjenjë përkatësie ndaj tij.

Termi diasporë po përdoret gjithnjë e më shumë. Ai përdoret për të përshkruar emigrantët dhe pasardhësit e tyre si aktorë dhe agjentë të zhvillimit. Kjo u jep atyre një rol politik, shoqëror dhe ekonomik.

Shqiptarët kanë një avantazh krahasues në lidhje me kombet e tjera. Përveç se kanë një diasporë me potencial të madh, ata gjithashtu kanë lidhje të forta ndërmjet anëtarëve të diasporës dhe atdheut. Megjithatë, përkundër historisë së saj pozitive, diaspora shqiptare nuk ka arritur të ndikojë në zhvillimin e shtetit të origjinës në një masë të madhe.

Potencial i papërdorur

Kërkesat dhe potenciali i diasporës janë thellësisht të pasugjeruar nga angazhimi i shtetit për t’i shfrytëzuar ato. Edhe pse Kosova ka institucionalizuar veprime për diasporën, ende i mungon një vizion i qartë për kanalisimin e potencialit të diasporës për zhvillimin e shtetit.

Edhe pse remitancat e diasporës vlerësohen të përbëjnë një total prej mbi 700 milionë eurosh, një shifër e barabartë me 16 për qind të PBB-së së Kosovës ose rreth 30 për qind të buxhetit të saj vjetor, shumica e parave shpenzohen për konsum dhe nuk përkthehen në përpjekje që zhvillojnë sektorë kyçë, siç janë ekonomia, kujdesi shëndetësor ose sistemi i arsimit.

Ndërkohë, Shqipëria ka filluar vetëm tani të krijojë mekanizma shtetërorë për diasporën, ashtu siç ka bërë edhe Maqedonia. Ndërsa bashkitë shqiptare në Mal të Zi dhe Luginën e Preshevës nuk kanë asnjë lloj mekanizmi institucional për diasporën. Diaspora nuk është fajtor për këtë. Ky është më shumë një rezultat i mungesës së vizionit dhe organizatës shtetërore në këto shtete.

Platforma Diaspora Flet ka dokumentuar mbi 200 organizata dhe mbi 300 aktivitete dhe ngjarje të zhvilluara në mënyrë vullnetarizmi. Kjo tregon jo vetëm potencialin dhe kompleksitetin e diasporës, por gjithashtu mungesën e lidhjeve ndërmjet shtetit të origjinës dhe këtij potenciali.

Në një konferencë me të njëjtin emër, Diaspora Flet, e mbajtur në Prishtinë mes 17-20 maj të këtij viti, u provua edhe një herë se diaspora nuk ofron vetëm remitanca financiare, por gjithashtu kapacitet intelektual, biznes, shkencor dhe politik.

Duke folur në konferencë, Kingsley Aikins, themelues i Diaspora Matters në Irlandë, një prej organizatave më të mëdha të diasporës në botë, përmendi terma të krijuar nga politologu amerikan Joseph S. Nye, duke theksuar se diaspora është fuqia e butë e një kombi ose shteti.

Çdo diasporë përbëhet nga vlera politike dhe intelektuale, rrjete biznesi dhe organizata të kulturës, sporteve dhe shkencës. Të gjitha këto përbëjnë faktorë të fuqishëm në politikë, ekonomi dhe sektorë të tjerë. Shtetet anembanë botës po i përdorin ato gjithnjë e më shumë në interesin e tyre.

Përkundër potencialit të saj të madh, marrëdhënia mes diasporës shqiptare dhe atdheut të saj lë për të dëshiruar se çfarë mund të kishte qenë. Diaspora shqiptare ende nuk ka arritur të realizojë të drejtat e saj politike, të zgjedhë dhe të zgjidhet në mënyrë të barabartë. Qytetarët e Kosovës që jetojnë jashtë kanë të drejtë të votojnë, por për shkak të procesit të vështirë, shumica prej tyre nuk arrijnë ta realizojnë këtë të drejtë. Nga ana tjetër, qytetarët e Shqipërisë që jetojnë jashtë nuk kanë të drejtë të votojnë.

Diaspora e Kosovës ende pret në radhë për të paguar një taksë sigurimi që konsiderohet nga shumë si një shpërblim. Në shumë shtete, gjenerata e tretë ose e katërt nuk ofrohet mundësia për të mësuar gjuhën dhe kulturën shqiptare. Kjo përbën një rrezik të madh, pasi mund të çojë në humbjen e ndjenjës së përkatësisë dhe identitetit kulturor — një nga elementët kyçë të të qenit anëtar i diasporës shqiptare.

Në konferencën Diaspora Flet, anëtarët e diasporës ngritën shqetësime lidhur me mungesën e literaturës dhe shkollave që ofrojnë mësime në gjuhën shqipe në vendet ku jetojnë. Ata ankoheshin për mungesën e mbështetjes nga vendi i origjinës për këto çështje.

Për më tepër, diaspora shqiptare përballet me shumë vështirësi në përpjekjet e saj për remitanca shoqërore, ndarjen e ideve ose realizimin e projekteve në vendet e origjinës.

Organizatat e diasporës në shtetet e tjera, edhe pse shumë në numër, janë më shumë kaotike sesa të harmonizuara. Ndërsa organizatat në vendet e origjinës ndodhin vetëm gjatë sezonit turistik dhe janë më shumë festime – koncerte pa vlera artistike, të titulluara “Mirësevini shokë”.

Komunikimi me institucionet nga vendet e origjinës është gjithashtu jashtëzakonisht i vështirë; madje edhe në raste kur anëtarët e diasporës duan të investojnë në atdhenë e tyre, ata përballen me dhjetëra (nëse jo qindra) procedura burokratike.

Fakti që konferenca e parë për diasporën u organizua nga Germin, një organizatë të shoqërisë civile që punon për angazhimin e diasporës, dhe jo nga institucionet shtetërore, tregon nivelin e interesit që shtetet e origjinës kanë për angazhimin e grupit të tyre më të madh shoqëror.

Angazhimi – rruga përpara

Shqipëria, Kosova, Maqedonia dhe bashkitë shqiptare në Mal të Zi dhe Serbi, duhet të koordinojnë dhe të hapin dyer për diasporën shqiptare. Nuk duhet të presim që potenciali i diasporës të shfaqet vetëm në formën e remitancave financiare që shpenzohen për konsum. Ai duhet të shfaqet gjithashtu në remitanca shoqërore, në shkëmbimin e ideve dhe mallrave. Potenciali i diasporës është ndihma që mund të ofrojnë profesionistët e saj. Ne mund t’i përfshijmë ata madje edhe në pozita vendimmarrëse në institucionet shtetërore.

Përmes ndikimit të saj politik dhe kulturor në shtetet e qëndrimit, diaspora ka një dimension diplomatik, një dimension që duhet mbështetur dhe shfrytëzuar. Në konferencën Diaspora Flet, Mark Cosmo, lider i Shoqatës Albanian American “Besa” (Boston, SHBA), përmendi idenë e krijimit të një Këshilli Kombëtar të Diasporës.

Ky këshill, i përbërë nga anëtarë të diasporës nga mbarë bota, do të adresonte të gjitha problemet lidhur me diasporën dhe zhvillimin e shteteve të origjinës, dhe do të shndërrohej në një trup të fuqishëm të kulturës dhe vlerave shqiptare. Si grupi më i madh shoqëror shqiptar, diaspora duhet të shndërrohet në një katalizator zhvillimi.

Më shumë se kurrë, tre ministrat shqiptarë të diasporës në tre shtete të ndryshme kanë mundësinë të angazhojnë potencialin e diasporës dhe të ndërtojnë ura ndërinstitucionale komunikimi, në mënyrë që strukturat shtetërore të ndërtojnë lidhje me anëtarët e diasporës, pavarësisht se kush është në pushtet.

Siç tha Kingsley Aikins në konferencën 4-ditore të mbajtur në Prishtinë, “diaspora është fuqia e butë e një kombi”. Shqipëtarët në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi dhe Luginën e Preshevës duhet ta njohin dhe ta shfrytëzojnë këtë “armë” të fuqishme që kanë.