Shkruan Dr. Klement R. Camaj 24 dhjetor, 2024   Komuniteti shqiptar që jeton në rajone të ndryshme të botës ka një rol të rëndësishëm në ruajtjen, avancimin dhe promovimin e identitetit të vet kombëtar dhe kulturor. Përveç garantimit që kultura dhe traditat të ruhen dhe mbrohen, ky identitet është thelbësor për kohezionin dhe ndjenjën e përkatësisë së komunitetit. Vazhdimësia e identitetit kulturor shqiptar në diasporë përballet me disa sfida, duke përfshirë ndikimin e vendit mikpritës, asimilimin gjuhësor dhe kulturor, si dhe qasjen e kufizuar në burimet kulturore tradicionale. Megjithatë, pavarësisht sfidave, ekzistojnë mundësi të konsiderueshme për të ruajtur dhe mbështetur identitetin kulturor shqiptar në diasporë. Qendrat kulturore dhe organizatat e komunitetit mund të shërbejnë si qendra thelbësore për ruajtjen e gjuhës, nxitjen e ndërveprimit social dhe festimin e trashëgimisë së përbashkët. Rritja e platformave online dhe rrjeteve sociale ka krijuar rrugë të reja për lidhjen, shkëmbimin e përvojave kulturore dhe aksesin në informacione rreth atdheut të tyre. Iniciativat arsimore, si formale ashtu edhe joformale, mund të luajnë një rol thelbësor në transmetimin e njohurive kulturore te brezat e rinj, duke siguruar vazhdimësinë e traditave për vitet në vijim. Këto sfida dhe mundësi nxjerrin në pah temat kryesore që u diskutuan në një bisedë virtuale me diasporën shqiptare, organizuar dhe drejtuar nga GERMIN, më 23 dhjetor, 2024.   Ruajtja e gjuhës shqipe në diasporë, një nga mjetet themelore të ruajtjes së trashëgimisë kulturore, e forcon edhe më shumë këtë identitet. Sipas literaturës akademike (Camaj, 2024; Gogonas, 2009; Clifford, 1994; Portes dhe Schauffler, 1994) gjuha është një instrument thelbësor për përcjelljen e kulturës, traditave, dhe trashëgimisë te brezat e ardhshëm (vazhdimësia kulturore). Ruajtja e gjuhës në grupet e diasporës ndihmohet shumë nga shkollat në gjuhën shqipe, tubimet kulturore dhe takimet e komunitetit. Megjithatë, çështja se si të sigurohet që brezi i ri, i cili shpesh është i lidhur ngushtë me kulturën e vendit mikpritës, të mund të flasë shqip në mënyrë efektive, mbetet një shqetësim i rëndësishëm.   Mosveprimi i dukshëm politik i qeverisë shqiptare dhe asaj kosovare është një shqetësim i përbashkët i diasporës shqiptare. Shumë prej tyre ndihen sikur qeveritë nuk e kanë njohur apo vlerësuar mjaftueshëm misionin dhe ndikimin e diasporës. Është e nevojshme të forcohen lidhjet diplomatike, shkëmbimet kulturore dhe politikat gjithëpërfshirëse për të arritur këtë qëllim dhe për të forcuar lidhjen e diasporës me atdheun. Për më tepër, mungesa e iniciativave qeveritare për të përfshirë në mënyrë aktive diasporën në zhvillimin e vendeve të tyre amë, e ushqen edhe më, këtë ndjenjë shkëputjeje. Shumë anëtarë të diasporës zotërojnë aftësi, ekspertizë dhe burime të vlefshme që mund të kontribuojnë ndjeshëm në rritjen ekonomike, përparimin social dhe stabilitetin politik në Shqipëri dhe Kosovë. Megjithatë, qeveritë sikur po dështojnë të krijojnë mekanizma efektivë për shfrytëzimin e këtij potenciali, si krijimi i programeve për angazhimin e diasporës, lehtësimi i mundësive për investime ose njohja e kontributeve të pjestarëve të diasporës përmes kanaleve formale. Këto ndjenja janë një shqetësim i përbashkët i diasporës shqiptare, siç mund të dëshmohet nga diskutimi online me pjesëmarrësit e diasporës.   Diaspora shqiptare është përballur si me mundësi, ashtu edhe me sfida, si rezultat i globalizimit dhe përparimeve teknologjike. Nga njëra anë, ato mundësojnë kontakt në kohë reale dhe shkëmbim kulturor duke nxitur lidhjet me atdheun përmes mediave sociale dhe platformave virtuale. Megjithatë, ato gjithashtu i ekspozojnë brezat e rinj ndaj një sërë ndikimesh që mund të dobësojnë ndjenjën e përkatësisë dhe identitetin e tyre kulturor. Sipas J.W. Berry (2008), globalizimi mund të çojë drejt asimilimit, pasi shoqëritë jo-dominuese u afrohen atyre dominuese, duke krijuar një rrezik real për asimilimin e mundshëm dhe humbjen e karakteristikave dalluese kulturore (Castles, 2006). Prandaj, është thelbësore të gjendet një ekuilibër midis reduktimit të presioneve të asimilimit dhe shfrytëzimit të teknologjisë për të ruajtur kulturën.   Bazuar në diskutimin e bërë, mund të ndërmerren disa veprime për të forcuar identitetin kulturor të diasporës shqiptare. Para së gjithash, është e thelbësore që komunitetet e diasporës të kenë programe të forta për mësimin e gjuhës shqipe. Qeveritë lokale në vendet e banimit dhe organizatat e diasporës mund t'i mbështesin këto iniciativa. Së dyti, inkurajimi dhe mbështetja e programeve të shkëmbimit kulturor që u ofrojnë pjestarëve të diasporës një përvojë të drejtpërdrejtë mbi zakonet shqiptare, mund t'i ndihmojë ata të lidhen më shumë me rrënjët e tyre. Së fundi, është thelbësore që qeveritë e Shqipërisë dhe Kosovës të ndërveprojnë në mënyrë aktive me diasporën e tyre duke zbatuar politika dhe iniciativa që janë krijuar posaçërisht për të përmbushur nevojat dhe kontributet e tyre.   Zgjidhjet dhe rekomandimet e mundshme   Programe Arsimore: Në komunitetet e diasporës, duhet të krijohen programe gjithëpërfshirëse për mësimin e gjuhës shqipe në partneritet me institucionet arsimore përreth. Për ta bërë mësimin e gjuhës më të lehtë dhe tërheqës, veçanërisht për fëmijët, mund të krijohen aplikacione për celularë dhe kurse online. Programe të Shkëmbimit Kulturor: Organizimi i aktiviteteve kulturore virtuale dhe tureve të shkëmbimit kulturor që u mundësojnë individëve të diasporës të marrin pjesë në festimet dhe traditat tradicionale shqiptare. Mbështetja e Qeverisë: Edhe pse si Kosova ashtu edhe Shqipëria kanë zyrtarë të caktuar për të adresuar shqetësimet e diasporës, autoriteti dhe ndikimi i tyre shpesh duket i kufizuar. Është e nevojshme që këta zyrtarë të fuqizohen me autoritet dhe burime më të mëdha për të adresuar në mënyrë efektive nevojat dhe kërkesat e diasporës shqiptare. Bashkëpunimi Ndërqeveritar: Koordinimi i përmirësuar ndërmjet qeverisë së Kosovës dhe Shqipërisë për angazhimin e diasporës është thelbësor. Një qasje e përbashkët do të mundësonte ndarjen e praktikave më të mira, bashkimin e burimeve dhe zhvillimin e strategjive dhe politikave të unifikuara për lidhjen dhe angazhimin me diasporën. Integrimi i Teknologjisë: Krijimi i komuniteteve në rrjetet sociale dhe platformave online të dedikuara për avancimin e gjuhës, kulturës dhe historisë shqiptare. Krijimi i arkivave digjitale për muzikën, letërsinë dhe folklorin shqiptar.   Rrugët për kërkime të mëtejshme   Ndikimi i Teknologjisë: Hulumtimi se si rrjetet sociale dhe mjetet e komunikimit digjital ndikojnë në identitetin kulturor të diasporës shqiptare. Studimi i potencialit të këtyre teknologjive për ruajtjen  e kulturës. Transmetimi ndërmjet brezave: Studimi i teknikave dhe qasjeve që komunitetet e diasporës përdorin për të përcjellë normat dhe vlerat kulturore te brezat e ardhshëm. Kjo mund të arrihet përmes mënyrave të ndryshme, si klasat e gjuhës, festivalet kulturore, tregimet dhe mësimi i bazuar në familje. Suksesi i këtyre përpjekjeve varet nga disa faktorë, duke përfshirë përfshirjen e prindërve, mbështetjen e komunitetit, qasje në burime kulturore dhe mbështetjen e qeverisë. Duke nxitur komunikim të fortë ndër breza dhe duke përdorur teknologjinë për t'u lidhur me atdheun, komunitetet e diasporës mund të përcjellin në mënyrë efektive trashëgiminë e tyre të pasur kulturore te brezat e ardhshëm, duke siguruar vazhdimësinë kulturore. Marrëdhëniet Qeveri-Diasporë: Një analizë e lidhjes së qeverive të Shqipërisë dhe Kosovës me diasporën e tyre. Gjetja e shembujve të mirë dhe praktikave më të mira nga kombet e tjera fqinje me komunitete të mëdha të diasporës.   Si përmbledhje, ruajtja e identitetit kulturor dhe ndjenjës së përkatësisë brenda diasporës shqiptare është një përpjekje e përbashkët që kërkon përpjekje të koordinuara nga vendi dhe grupi i diasporës. Duke trajtuar pengesat dhe duke përfituar nga përparësitë e globalizimit dhe teknologjisë, diaspora shqiptare mund të vazhdojë të lulëzojë duke ruajtur trashëgiminë e vet të veçantë kulturore. Për të garantuar mbijetesën e kësaj trashëgimie të pasur kulturore, qeveria e Shqipërisë dhe e Kosovës, si dhe organizatat e diasporës dhe vetë individët duhet të bashkëpunojnë dhe të krijojnë lidhje më të thella komunikimi.