Shkruan: Fitim Adili   Në tekstin që vijon, do të gjeni ide dhe propozime mbi mënyrat e bashkëpunimit midis bizneseve të Kosovës dhe rrjeteve të mërgatës, me synim zgjerimin e tyre në tregjet ndërkombëtare.    Të krijosh biznes në Kosovë që ka klientë edhe ndërkombëtarë nuk është e lehtë.   Sidomos deri në kohën kur është bërë liberalizimi i vizave për Kosovën, marrja e një vize për një event, takim B2B, apo panair për të prezantuar një produkt, ka qenë shumë e vështirë për shkak të procedurave të shumta. Fatmirësisht, këtë problem nuk e kanë më ndërmarrësit dhe ndërmarrëset nga Kosova. Tani, rruga është e hapur për të depërtuar në të gjitha tregjet botërore.   Cilat janë rrugët që një biznes nga Kosova mund të ndjekë për të depërtuar në tregjet ndërkombëtare? Një nga rrugët më të ndjekura nga shumë biznese është përpjekja për të marrë klientë ndërkombëtarë përmes lidhjeve me të afërmit në diasporë. Shpesh, vëllai, motra apo kushëriri ofrojnë njohje me klientë ndërkombëtarë për ndërmarrësit nga Kosova. Në disa raste, vetë mërgimtarët bëhen klientë të të afërmve të tyre në Kosovë, dhe, për shkak të vendndodhjes së tyre si biznes jashtë vendit, konsiderohen si klientë ndërkombëtarë. Kjo mund të përdoret më vonë si portofolio për bizneset nga Kosova, duke lehtësuar fitimin e klientëve ndërkombëtarë të nacionaliteteve të tjera, si gjermanë, amerikanë etj më lehtë.   Sipas një statistike të publikuar nga Albinfo, bazuar në të dhënat e Entit të Statistikave të Kosovës, në botë jetojnë rreth 850,000 shqiptarë nga Kosova. Të gjithë këta 850,000 potencialisht mund të jenë "ambasadorë" të Kosovës në aspektin pozitiv. Nëse do të ekzistonte një frymë e re, ku secili anëtar i diasporës do të merrte përgjegjësi personale për të promovuar Kosovën si vend të përshtatshëm për investime, kjo do ta lehtësonte ndjeshëm procesin e biznesbërjes për ndërmarrësit në Kosovë.   Liberalizimi i vizave ka sjellë një rritje të qarkullimit të njerëzve dhe investitorëve vitet e fundit. Ajo që do të ndihmonte më tej është që individët me ndikim më të madh në rrjetet sociale të luajnë një rol më aktiv, duke ofruar qasje më të madhe për bizneset nga Kosova në tregjet e huaja.    Personat me influencë dhe rëndësia e brendit personal   Ka shumë përkufizime për brendin. E njëri prej tyre është që: shuma e gjithë eksperiencave të audiencës me kompaninë/produktin. Imazhi. Reputacioni. Besueshmëria. E të njejtat mundemi me i thënë edhe për brendin personal - vetëm se këtu kemi të bëjmë me një person të vetëm. Në vitet e fundit, vërehet një tendencë e shtuar për të shfrytëzuar brendin personal, dhe kjo mundësi do të ishte shumë e dobishme për shqiptarët e Kosovës në diasporë që të promovojnë Kosovën si vend ideal për investime. Në diasporë ka shumë persona me ndikim, sidomos në fushën e artit dhe muzikës si Dua Lipa, Rita Ora, Bebe Rexha apo në fushën e Artit si Fadil Berisha. Shume prej tyre përmendin Kosovën në intervistat apo podcast që marrin pjesë. Nëse Kosova vazhdon e përmendet gjithmonë e më shumë në mënyrë direkte ose indirekte do ndikonin   Informata të dobishme janë kyçe. Nganjëherë vetëm një kontakt, një informatë për një panair të caktuar, apo një mundësi biznesi jashtë vendit mund të hapë shumë dyer për bizneset kosovare. Për këtë arsye, është shumë e rëndësishme që bizneset të bashkëpunojnë më shumë mes vete, veçanërisht ato të së njëjtës fushë. Për shembull, nëse një biznes nga Kosova që prodhon dyer dhe dritare ka depërtuar në tregje të huaja, kjo tregon se ka ende hapësirë për më shumë prodhues në atë treg. Këtu është thelbësore që bizneset prodhuese apo shërbyese të bashkëpunojnë mes vete, të krijojnë rrjete biznesesh fillimisht brenda Kosovës e pastaj edhe me diasporën, qoftë në formë odash, komunitetesh, organizatash, apo edhe takimesh joformale për të ndarë ide dhe për të bashkëpunuar. Shumë biznese nga Kosova janë përballur me vështirësi në transport. Edhe në këtë aspekt, diaspora mund të ndihmojë duke ofruar mbështetje për gjetjen e zgjidhjeve më të mira logjistike në bashkëpunim me institucionet në Kosovë.   Rekomandime:   Krijimi i komuniteteve/rrjeteve profesionale/specializuara: Krijimi i komuniteteve dhe rrjeteve ndërmjet Kosovës dhe diasporës është shumë i rëndësishëm për bizneset në Kosovë, por edhe për investitorët dhe rrjetet e diasporës. Komunitetet e fokusuara në biznesbërje do të ndihmonin ndjeshëm depërtimin e bizneseve kosovare në tregjet e huaja. Po e rëndësishme gjithashtu që këto rrjete të jenë me specifike dhe më profesionale (më të ngushta në fushëveprim). Krijimi i një platforme lidhëse: Një platformë që lidh bizneset e diasporës me bizneset në Kosovë, si dhe investitorët e huaj me ato kosovare, do të ishte ndihmë e madhe për të gjithë. Platforma duhet të përfshijë informata të detajuara për llojet e bizneseve, kapacitetet dhe madhësinë e tyre, për të lehtësuar vendimmarrjen e investitorëve. Përmirësimi i komunikimit: Konsullatat dhe ambasadat duhet të ndihmojnë në promovimin e brendit të Kosovës. Gjithashtu, komunikimi ndërmjet rrjeteve të diasporës dhe bizneseve në Kosovë, si dhe mes institucioneve dhe bizneseve, duhet të jetë shumë më i mirë. Organizimi i konferencave dhe takimeve B2B: Takime të shpeshta B2B do të ndihmonin njohjen dhe bashkëpunimin mes bizneseve, si dhe eksplorimin e mundësive të reja. Shfrytëzimi i platformave ekzistuese: Përveç krijimit të një platforme të re, duhet shfrytëzuar edhe platformat ekzistuese si AlbanianYellowPages.com dhe Albinfo.ch, të cilat ofrojnë qasje në rrjetet e diasporës.   Platformat e ndryshme e lehtesojnë komunikimin si: rrjeti i bizneseve ne diaspore, mergata-info ose platforma Rrefim Suksesi.   Kjo analizë u realizua me mbështetjen e projektit rajonal “SMART Balkans – Shoqëria Civile për Vlera të Përbashkët në Ballkanin Perëndimor” të zbatuar nga Qendra për Promovimin Shoqërisë Civile (CPCD) në bashkëpunim me Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim (IDM), dhe Qendra për Kërkim dhe Politikëbërje (CRPM) dhe i mbështetur financiarisht nga Ministria e Punëve të Jashtme të Norvegjisë (NMFA). Përmbajtja e kësaj analize është përgjegjësi vetëm e autorëve dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Ministrisë së Punëve të Jashtme Norvegjeze (NMFA).    

Diaspora shqiptare përfaqëson një burim të rëndësishëm për zhvillimin ekonomik të Kosovës, duke kontribuar jo vetëm përmes remitancave, por edhe përmes investimeve të drejtpërdrejta në sektorë strategjikë. Megjithatë, aktualisht, potenciali i plotë i investimeve nga diaspora nuk është shfrytëzuar në mënyrë efektive, kryesisht për shkak të sfidave ligjore, administrative dhe të besimit.   Ligji për Shoqëri Aksionare (Ligji Nr. 06/L-016) ofron një kornizë për krijimin e platformave të qëndrueshme për mbledhjen e kapitalit dhe përfshirjen e investitorëve të huaj dhe vendas. Në këtë kontekst, është jetike që ky ligj të bëhet më gjithëpërfshirës dhe të adresojë specifikisht nevojat e diasporës. Investimet nga diaspora përmes shoqërive aksionare mund të nxisin zhvillimin ekonomik, të krijojnë vende pune dhe të promovojnë integrimin e Kosovës në tregjet globale.   Ky dokument thekson pengesat kryesore me të cilat përballen investitorët nga diaspora, duke përfshirë mungesën e informacionit të qartë dhe të saktë, kompleksitetin procedural në regjistrimin dhe menaxhimin e shoqërive aksionare, si dhe besimin e ulët në institucionet vendase për shkak të shqetësimeve lidhur me transparencën dhe zbatimin e ligjit. Një ndër sfidat kryesore është mungesa e platformave digjitale të standardizuara për investime, të cilat do të mundësonin një lidhje më të ngushtë mes diasporës dhe mundësive investuese në Kosovë.   Nga ana tjetër, investimet nga diaspora mund të sjellin mundësi të mëdha për zhvillimin ekonomik të Kosovës, duke kontribuar në krijimin e mundësive të reja të punësimit, forcimin e lidhjeve ndërkombëtare dhe ngritjen e kapaciteteve të tregut financiar. Për të adresuar këto sfida dhe për të maksimizuar mundësitë, rekomandohet thjeshtimi i procedurave për regjistrimin e shoqërive aksionare dhe krijimi i një ambienti më të qartë dhe të sigurt ligjor.   Nëse krijohet një mjedis ligjor dhe institucional që lehtëson përfshirjen e diasporës në shoqëritë aksionare, Kosova mund të tërheqë më shumë investime, të rrisë zhvillimin e sektorëve strategjikë dhe të fuqizojë lidhjet ekonomike ndërkombëtare. Kjo kërkon reformë dhe përkushtim nga institucionet përkatëse, si dhe një dialog të hapur me komunitetin e diasporës.   Sfidat aktuale   Mungesa e qasjes së informacionit: Shumë anëtarë të diasporës nuk janë të informuar për mundësitë e investimit nëpërmjet shoqërive aksionare në Kosovë. Kompleksiteti ligjor: Proceset për regjistrimin dhe menaxhimin e shoqërive aksionare mund të jenë të ndërlikuara për investitorët që jetojnë jashtë vendit. Besimi i ulët: Diaspora shpesh has në pengesa për shkak të shqetësimeve mbi transparencën dhe zbatimin e ligjit. Kufizime në tregjet financiare: Aksesi i diasporës në tregun financiar të Kosovës përmes shoqërive aksionare është i kufizuar, për shkak të mungesës së platformave digjitale dhe mekanizmave të standardizuar.   Mundësitë që krijon ligji për shoqëritë aksionare   Kapital shtesë për zhvillim: Shoqëritë aksionare mund të jenë një platformë për mbledhjen e kapitalit nga diaspora për projekte në sektorët strategjikë si energjia, teknologjia dhe bujqësia. Për shembull, në Shqipëri, kompania “AlbSolar” ka arritur të sigurojë financim nga investitorët e diasporës për zhvillimin e projekteve të energjisë së rinovueshme, duke ndihmuar në rritjen e pavarësisë energjetike të vendit. Transferimi i njohurive: Përveç kapitalit financiar, diaspora mund të sjellë përvojë dhe ekspertizë ndërkombëtare për të përmirësuar qeverisjen dhe menaxhimin e shoqërive aksionare. Një shembull i suksesshëm është rasti i “Kosova Phoenix,” një iniciativë e profesionistëve nga diaspora që ka ndihmuar në ngritjen e kapaciteteve të kompanive vendase në fushën e teknologjisë përmes mentorimit dhe investimeve të drejtpërdrejta. Nxitja e lidhjeve ekonomike: Diaspora mund të ndihmojë në krijimin e rrjeteve ndërkombëtare për tregti dhe investime të reja. Për shembull, në Kroaci, rrjeti i bizneseve të diasporës ka lehtësuar eksportin e produkteve vendase në tregjet evropiane dhe amerikane, duke përfshirë verërat dhe produktet bujqësore tradicionale.   Përfundime   Investimet nga diaspora përmes shoqërive aksionare përfaqësojnë një shtysë të rëndësishme për zhvillimin ekonomik të Kosovës. Ligji për Shoqëri Aksionare, i kombinuar me reforma të synuara dhe një qasje më gjithëpërfshirëse ndaj diasporës, mund të lehtësojë krijimin e bizneseve dhe rrjedhjen e kapitalit në sektorë strategjikë si energjia, teknologjia dhe bujqësia. Përvoja e vendeve si Izraeli dhe Irlanda tregon se angazhimi i diasporës përmes instrumenteve të investimeve kolektive ka çuar në zhvillim të ndjeshëm ekonomik dhe rritje të qëndrueshme.   Për të arritur këtë, institucionet e Kosovës duhet të marrin parasysh rekomandimet si:   Thjeshtimi i procedurave ligjore dhe administrative për regjistrimin dhe funksionimin e shoqërive aksionare: Kjo do të mundësonte një qasje më të lehtë për diasporën, duke adresuar barrierat burokratike që shpesh dekurajojnë investitorët. Për shembull, në Estoni, skema e "e-Residency" u ka mundësuar investitorëve të huaj dhe diasporës të hapin biznese lehtësisht dhe të operojnë nga distanca.   Rritja e transparencës përmes mekanizmave të besueshëm: Raportimet e rregullta, standardet e qeverisjes së mirë dhe mbikëqyrja efektive e shoqërive aksionare janë kyçe për të ndërtuar besimin e diasporës. Shtetet e Evropës Juglindore, si Kroacia dhe Rumania, kanë vendosur mekanizma të pavarur mbikëqyrës për të siguruar transparencën dhe mbrojtjen e investitorëve.   Promovimi aktiv i informacionit dhe mundësive të investimit: Platforma digjitale dhe fushatat ndërgjegjësuese të fokusuara në diasporë janë thelbësore për të rritur përfshirjen e tyre. Për shembull, Shqipëria ka krijuar "Biznes Albania Diaspora", një iniciativë që lidh investitorët e diasporës me mundësitë në tregun vendas.   Fuqizimi i rolit të Gjykatës Komerciale për çështjet e shoqërive aksionare: Një sistem gjyqësor efikas dhe i besueshëm është thelbësor për të mbrojtur interesat e investitorëve dhe për të siguruar zgjidhje të shpejta për mosmarrëveshjet komerciale.   Këto masa do të kontribuojnë në krijimin e një mjedisi më të favorshëm për investitorët, duke rritur besimin, bashkëpunimin ekonomik dhe zhvillimin e sektorëve prioritarë të Kosovës. Diaspora mund të shndërrohet në një partner strategjik për vendin, jo vetëm si burim financiar, por edhe si një urë për integrimin në tregjet ndërkombëtare dhe përmirësimin e aftësive profesionale në nivel lokal.   Sipas një raporti të UNDP-së, remitancat nga diaspora kanë luajtur një rol të rëndësishëm në uljen e varfërisë në Kosovë. Megjithatë, ato kanë pasur ndikim të kufizuar në krijimin e vendeve të punës dhe zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm. Për të ndryshuar këtë trend, nevojiten mekanizma që inkurajojnë investimet produktive të diasporës dhe përfshirjen e tyre në sektorët strategjikë të ekonomisë.   Përveç ndikimit të drejtpërdrejtë ekonomik, angazhimi i diasporës mund të sjellë inovacion, transferim të teknologjisë dhe përvojë menaxheriale, duke rritur konkurrueshmërinë e bizneseve vendase. Një shembull konkret është "Startup Chile", një program që ka tërhequr investitorë dhe sipërmarrës nga diaspora për të krijuar biznese të reja inovative në vendin e tyre të origjinës.   Me një qasje të duhur dhe të koordinuar, potenciali ekonomik i diasporës mund të shndërrohet në një motor të fuqishëm për rritjen e qëndrueshme të Kosovës, duke mbështetur krijimin e vendeve të reja të punës, përmirësimin e klimës së biznesit dhe rritjen e eksporteve.   Bibliografia Ligji për Shoqëritë Tregtare në Kosovë, i njohur si Ligji Nr. 06/L-016 UDHËZIM ADMINISTRATIV(MINT) NR. 01/2021 PËR REGJISTRIMIN E SHOQËRIVE TREGTARE  UNDP. "Kosovo Diaspora and its Role Amidst Multiple Crises  Voice of America - Investimet ne energjine diellore Investimet nga Diaspora   Investimet e diaspores Lehtësimi i Investimeve të Diasporës -  Politikat e Migracionit dhe Diasporës në Kosovë    Ky artikull u realizua me mbështetjen e projektit rajonal “SMART Balkans – Shoqëria Civile për Vlera të Përbashkët në Ballkanin  Perëndimor” të zbatuar nga Qendra për Promovimin Shoqërisë Civile (CPCD) në bashkëpunim me Institutin për Demokraci  dhe Ndërmjetësim (IDM), dhe Qendra për Kërkim dhe Politikëbërje (CRPM) dhe i mbështetur financiarisht nga Ministria e Punëve të Jashtme të Norvegjisë (NMFA). Përmbajtja e këtij artikulli është përgjegjësi vetëm e autorëve dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e Ministrisë së Punëve të Jashtme Norvegjeze (NMFA).  

Diaspora shqiptare luan një rol kyç në mbajtjen gjallë të kulturës dhe lidhjeve me atdheun. Megjithatë, sfida si asimilimi dhe mungesa e mbështetjes institucionale kërkojnë masa konkrete për të ruajtur identitetin kombëtar.   Germin publikon një përmbledhje të politikave mbi identitetin kombëtar dhe kulturor të diasporës shqiptare, shkruar nga Dr. Klement R. Camaj. Kjo permbledhje thekson rëndësinë e gjuhës shqipe, angazhimin e qeverive me diasporën dhe rolin e teknologjisë në forcimin e lidhjeve kulturore.   Çfarë trajton kjo përmbledhje? 🔹 Rëndësinë e ruajtjes së gjuhës shqipe dhe sfidat që has diaspora 🔹 Strategjitë për një bashkëpunim më efektiv mes qeverive dhe diasporës 🔹 Përdorimin e teknologjisë për të mbështetur gjuhën dhe kulturën shqiptare   Lexoni publikimin e plotë këtu.