Gjatë konferencës Diaspora Flet 2020 u mbajt paneli “Kapitali Njerëzor: Rikthimi i Trurit dhe Investimet e Huaja Direkte në Epokën Digjitale”.
Bashkë me pesë panelistë nga SHBA, Gjermania, Kosova dhe Shqipëria, moderatori diskutoi mundësitë për lehtësimin dhe rikthimin e trurit, respektivisht transferimin e njohurive dhe aftësive nga diaspora në vendet e origjinës, si dhe mundësitë që ofron sidomos digjitalizimi për angazhimin e ekspertëve nga e gjithë bota. U diskutua gjithashtu ku qëndron potenciali, cilat politika duhet zbatuar dhe çfarë llojesh programesh migrimi duhet të ekzistojnë për të mundësuar kthimin afatshkurtër dhe afatgjatë në vendet tona.
Qëllimi i këtij paneli ishte të identifikojë potencialin e pazbuluar ose të pamjaftueshëm të hulumtuar të diasporës sonë dhe të flasë për remitancat si mjetet më direkte financiare që dërgohen nga diaspora, dhe si mund të transformohen këto fonde në ndihmë afatgjatë, të strukturuar për zhvillim të qëndrueshëm.
Në panel ishte Faton Limani, i cili ka dhënë mësim dhe ndihmuar në kurse lidershipi në Harvard, ku ka trajnuar qindra studentë, ekzekutivë korporativë dhe profesionistë të rinj në fushën e zhvillimit të lidershipit. Ai zotëron një Master në Administratë Publike nga Harvard Kennedy School dhe në Ekonomi / Menaxhim nga Universiteti i Prishtinës. Fatoni u përgjigj në pyetjen nëse sheh mundësi për përfitimin e eksperiencës nga ekspertët tanë në diasporë, të cilët mund të mos jenë në gjendje të kthehen fizikisht në Kosovë për shkak të pagave të ulëta. Ai theksoi se prioritet është teknologjia moderne, e cila ka mundësuar uljen e kohës dhe kostos për transferimin e njohurive. Kjo është një mundësi e shkëlqyer për Kosovën për të shfrytëzuar potencialin e lartë të diasporës. Kjo mund të arrihet në forma të ndryshme, si mësim online, trajnime dhe krijimi i grupeve të punës online për fusha të ndryshme politike. Fatoni theksoi se për zhvillimin ekonomik, Kosova duhet të fokusohet në krijimin e një plani afatgjatë zhvillimi ekonomik që e bën ekonominë konkurruese dhe përgatit vendin të jetë anëtar i barabartë në BE dhe NATO. Ky plan duhet të fokusohet në sektorë me potencial të lartë, si shkencat kompjuterike, inxhinieria, dhe rekrutimin e profesionistëve të kualifikuar nga diaspora. Këta profesionistë do të sjellin njohuritë, përvojën dhe rrjetin e tyre, shumë të rëndësishëm për ta bërë Kosovën një qendër të këtyre sektorëve me kërkesë të madhe në treg.
U diskutua gjithashtu për ndihmën financiare nga programet ndërkombëtare që synojnë kthimin e ekspertëve të rinj në vendet e tyre. Një prej këtyre projekteve financohet nga GIZ gjerman dhe zbatohet në Shqipëri dhe Kosovë. Në kuadër të këtij programi, profesionistët e rinj mund të kthehen për periudha nga 3 javë deri në 24 muaj dhe angazhohen në fushën e tyre profesionale. Gjatë shtatorit dhe tetorit 2020, panelisti dhe inxhinieri industrial Agon Kamberi ishte ekspert i diasporës në Tiranë, në Drejtorinë e Përgjithshme të Politikave dhe Zhvillimit të Industrisë dhe Energjisë në Ministrinë e Infrastrukturës dhe Energjisë. Ai bëri analizë ekonomike dhe teknike për “Strategjinë Kombëtare të Energjisë” dhe krijoi një seri hapash strategjikë për arritjen e objektivave dhe parandalimin e krizës energjetike. Agoni theksoi se koncepti i angazhimit vullnetar është shumë i nënvlerësuar dhe shumë fonde ndërkombëtare mbeten të papërdorura për shkak të mungesës së strukturave si organizata.
Agoni u pyet për fushat ku nevojiten programet më shumë dhe ku diaspora mund të angazhohet. Ai tha se ekonomitë e vogla si Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe Kosova kanë iluzionin që kompani të mëdha ndërkombëtare do të investojnë në fabrika të mëdha, por kjo nuk do të ndodhë për shkak të mungesës së besimit në sundimin e ligjit, mungesës së industrisë përpunuese, zinxhirëve të furnizimit, furnizimit stabil me energji dhe mungesës së burimeve njerëzore me njohuri të mjaftueshme.
Ai propozoi që diaspora të angazhohet në kërkime dhe publikime shkencore, duke ndarë njohuritë profesionale. Agoni propozoi krijimin e një platforme ose katalogu dixhital për punimet kërkimore të diasporës që lidhen me vendet e origjinës.
U theksua se kthimi i diasporës nuk është i njëjtë me migracionin apo “brain drain”, pasi përfshin edhe aspekte emocionale. Besa Neziri Rugova, dizajnere nga Kosova, e cila studioi në Fakultetin e Arteve në Prishtinë dhe në Parsons School of Design në New York, u kthye në Kosovë në 2016 dhe tani jeton përherë këtu. Ajo tregoi për sfidat në hapjen e biznesit pas kthimit nga SHBA-të, si mungesa e informacionit dhe kërkoi krijimin e një qendre informacioni dhe fletëpalosjeve për udhëzime, si dhe një departament me staf profesionist për mbështetjen e investimeve nga diaspora. Propozoi gjithashtu përfitime financiare dhe një inkubator për bizneset e reja nga diaspora.
Besa mentioned that she encountered a lack of information, in general, so she was forced to get the information they needed to open a business only through word of mouth, through connections with people she knew. This has been very troublesome and tedious. Besa proposes that the institutions establish at least one information center, with basic information for opening businesses, by the diaspora. But also the creation of instruction leaflets and also a special department for instruction where they would hire professional staff, which would be hospitable and encourage the diaspora to invest. She also mentioned financial facilities for the first year, such as exemption from high tax payments. Have an incubator where new businesses from the diaspora receive services at very low prices in the beginning, until they “get on their feet.”
Lulzim Syla, bashkëthemelues dhe partner menaxhues në ELEN, një kompani e madhe në energji të rinovueshme në Kosovë, foli për rëndësinë e qendrave për zhvillimin e talenteve që nga shkolla fillore dhe të mesme dhe për përgatitjen e burimeve njerëzore për investitorë të huaj. Ai propozoi heqjen e taksave për start-up-et nga diaspora gjatë vitit të parë. Ai theksoi mungesën e të dhënave të regjistrimit për emigrantët që kthehen dhe propozoi krijimin e një databaze për ekspertët e diasporës.
Dritan Mezini, themelues dhe drejtor ekzekutiv i DM Consulting Services dhe drejtor i Shoqatës Shqiptare të Teknologjisë së Informacionit, foli për politikat që duhet të implementohen për të promovuar angazhimin e diasporës dhe potencialin që ka digjitalizimi. Ai propozoi krijimin e programeve, eventeve dhe iniciativave ku diaspora mund të marrë pjesë dhe kontribuojë në ndarjen e njohurive dhe mundësitë e punësimit në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni. Ai sugjeroi krijimin e “Fondit të Zhvillimit të Diasporës Shqiptare” si një fond besimi për projekte të diasporës në bashkëpunim me aktorë lokalë. Po ashtu, ai theksoi nevojën për një databazë të integruar të diasporës dhe koordinim të aktorëve të ndryshëm nën një qëllim të përbashkët.
Dritan Mezini was also invited to the panel, Dritani is the founder and Executive Director of DM Consulting Services. He is also the founder of the work portal www.duapune.com and holds the position of Executive Director of the Albanian Association of Information Communication Technology. Dritani shows what policies should be implemented to promote the engagement of our diaspora and what potential is the head of digitalization.
Especially, like him, programs, events, initiatives should be created where the diaspora can participate and contribute to the sharing of knowledge, employment opportunities in Albania, Kosovo, Macedonia. But also to establish an “Albanian Development Aid for the Diaspora” (this can be a Trust Fund from all countries involved) – the Diaspora Development Fund (Trust Funds) which supports projects generated by the Diaspora in cooperation with local players.
Dritani also mentioned the importance of creating an integrated diaspora database (skills, knowledge, expertise, interests) and especially the coordination of all actors (government, non-government, private) and associations under the cause of the Diaspora.
Rreth autores: Fellanza Podrimja është këshilltare politike e Kryeministrit Albin Kurti. Para kësaj, ajo ka qenë këshilltare për marrëdhënie publike, ekonomike dhe arsimore pranë Kryetarit të Komunës së Prizrenit, Mytaher Haskuka. Më parë ka punuar si konsulente në një kompani konsulence menaxhimi në Berlin. Fokusin kryesor në këtë pozicion e ka pasur në politikën energjetike. Nga viti 2010 deri në 2016, Fellanza Podrimja ka studiuar në Regensburg dhe në Universitetin Ludwig Maximilians në Mynih. Ajo është me master në drejtësi dhe shkenca politike.
